شاید عشق در کمتر کشوری مانند ایران، در فرهنگ و ادبیات مردمی ریشه داشته باشد. عاشقانه‌ها، بیش از چند صد سال است که شعر فارسی را با «غزل»، شهره جهان کرده‌اند. «عشق ایرانی نه ‌تنها زبان همبستگی ملی، که زبان همگرایی جهانی است.»

با این سابقه، حالا نزدیک به دو دهه است که مردم ایران، چهاردهم فوریه، روز جهانی عشاق (ولنتاین)، را با وجود ممنوعیت‌های پلیس امنیت اخلاقی و فشار نهادهای مذهبی، جشن می‌گیرند. آن جشن از سال‌های دهه ۷۰، جای خود را میان مناسبت‌های غیررسمی به شکلی رسمی باز کرد و امسال نیز با وجود محدودیت‌های کرونا و گرانی سرسام‌آور اقلام و فشار اقتصادی، این روزها موضوع اصلی گفت‌وگوی جوانان در فضای مجازی و دیدارها است.

«ولنتاین»، از ممنوع شدن فروش بادکنک تا جشن در کافی‌شاپ‌ها

اگرچه هنوز بخشنامه رسمی درباره کالاهای ولنتاینی منتشر نشده است و حسین دگمه‌چی، رئیس اتحادیه خرازی‌فروشان تهران، هم چیزی در مورد دریافت نامه از اماکن برای ممنوعیت خریدوفروش بادکنک نگفته است، اما روشن است که ممنوعیت‌ها سر جای خود هستند.

سال گذشته، بازار بزرگ تهران با نصب بنر ممنوعیت فروش اجناس مرتبط با جشن ولنتاین به استقبال این روز رفت، و در شهرهای قم و مشهد نیز دادستانی برخورد با «مروجان ولنتاین» را در دستور کار خود قرار داد.

ممنوعیت فروش اقلام ولنتاینی در ایران با ‌عنوان «نماد روشن تهاجم فرهنگی ضد دینی غرب»، از سال ۱۳۸۹ وضع شد. در آن سال، تولید انواع پوستر، بروشور، جعبه و کارت‌های تبلیغاتی با نمادهای قلب، نیم‌قلب، گل رز قرمز، و هرگونه فعالیتی مبنی بر اطلاع‌رسانی ممنوع شد و مراجع قانونی اعلام کردند که با واحدهای متخلف برخورد می‌شود.

تبلیغ جشن اسفندگان، تلاش برای کمرنگ کردن روز ولنتاین در ایران

اتاق فکر فرهنگی حکومت، چند سالی‌ هم تلاش کرد تا برای مبارزه با ولنتاین، جشن اسفندگان را به‌عنوان آیین‌ ایرانی روز عشاق در پنجم اسفند، پیشنهاد دهد.

اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان در دوره دهم مجلس شورای اسلامی، نیز جشن «سپندارمذگان» (اسفندگان) را روز احترام به بانوان، و جشن مهرگان را جشن مهر حقیقی و واقعی در فرهنگ ایرانی دانست و جایگزینی آن را با روز ولنتاین تبلیغ کرد. این در حالی بود که اقلیت زرتشتی ایران در طول سالیان گذشته همواره برای برگزاری مناسبت‌ها و مراسم مذهبی خود، با محدودیت‌های متعددی روبه‌رو بوده‌اند.

ممنوعیت‌ برای دفاتر گردشگری و کافی‌شاپ‌ها در روز ولنتاین

اما تنها اصنافی که در روز ولنتاین در ایران تذکر ممنوعیت‌های این روز را دریافت می‌کنند، صنف خرازان نیستند. سازمان میراث‌فرهنگی نیز در سال‌های گذشته با ابلاغیه پلیس به دلیل آنچه تبلیغات گسترده این روز در فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای عنوان شد، مسئول تذکر دادن به مدیران دفاتر خدمات گردشگری و مراکز ذی‌ربط بوده است.

اتحادیه صنف کافی‌شاپ‌های تهران هم در این روز معمولا نامه‌ای از پلیس دریافت می‌کند که «به‌منظور مقابله با ترویج فرهنگ منحط غرب موسوم به ‌روز والنتاین، به استحضار می‌رساند که واحد‌های صنفی به‌ هیچ‌ عنوان حق تبلیغ و عرضه اجناس با نام و علایم والنتاین را ندارند و هیچ‌گونه تجمع دختران و پسران و اهدای نمادهایی چون عروسک و گل و شکلات و… نباید در واحد صنفی به وجود بیاید.»

گمرک جمهوری اسلامی ایران هم دیگر سازمانی است که در گروه ممنوع کنندگان ولنتاین در ایران قرار دارد. این مجموعه، هرسال با صدور بخشنامه‌ای، ورود کالاهای مرتبط به ولنتاین را ممنوع اعلام می‌کند.

ولنتاین؛ روز بسیج عمومی دستگاه‌های حکومتی برای روانه کردن ممنوعیت‌ها

می‌توان ادعا کرد که ولنتاین در ایران، علاوه بر روز عشاق، روز بسیج عمومی دستگاه‌های حکومتی برای روانه کردن سیل ممنوعیت‌ها از فروش بادکنک تا شکلات و عروسک و هر چیزی است که نشان دهد جوانان به شکلی در این روز مشغول ابراز عشق و علاقه به یکدیگر هستند. ولی به‌هرحال، نه ممنوعیت‌های حکومتی، نه کرونا و مشکلات اقتصادی امسال باعث نشدند تا عناوین زیر محبوب‌ترین‌ عبارت‌های جست‌وجو شده در گوگل، اینستاگرام، تلگرام و کوچه و بازار ایران نباشند:

«۵۰ پیشنهاد خرید کادو ولنتاین برای دختر جذاب / شیک/ لاکچری/ ارزان»، «چند پیشنهاد جذاب برای کادو ولنتاین»، «برای ولنتاین چی بخریم؟»، «۳۵ ایده عالی و جذاب برای کادوی ولنتاین»، «جذاب‌ترین ایده‌های خرید کادو ولنتاین»، «پک کامل هدیه ولنتاین»، «راهنمای خرید بهترین کادو ولنتاین برای دختران» و ... 

هدیه‌های ایرانی روز عشاق

ایرانی‌ها، بسته‌های شکلات، رزهای ساقه بلند قرمز، عروسک‌های پارچه‌ای خرس و قلب، کارت‌پستال‌هایی با پس‌زمینه قرمز رنگ و قلب‌های درهم‌تنیده را آماده کرده‌اند تا در روز عشاق به هم هدیه کنند.

در سرزمینی که سعدی و حافظ و مولانا و بیدل و هزاران شاعر دیگر در طول تاریخ چنان از عشق سروده‌اند که نام و اسم‌رمز احساس آنان با این موضوع در ذهن جهانیان گره ‌خورده است، روز عشاق را از هر کجا که رسیده باشد، نه می‌توان ممنوع کرد و نه مخفی نگه داشت.

اشاره به این ابیات از غزل حافظ می‌تواند روشنگر چرایی عمق علاقه و دلیل فراگیری روز عشاق میان جوانان ایرانی در سالیان گذشته باشد:

حال دل با تو گفتنم هوس است
خبر دل شنفتنم هوس است

طمع خام بین که قصه فاش
از رقیبان نهفتنم هوس است